Nhạc sĩ mù, hoàng tử guitar và bản concerto rực rỡ

 

Joaquin Rodrigo đóng vai trò quan trọng nhất trong âm nhạc Tây Ban Nha ở nửa sau thế kỷ 20 như Manuel de Falla đã đóng vai trò này trong âm nhạc Tây Ban Nha ở nửa đầu thế kỷ 20. Rodrigo không sáng tác theo khuynh hướng chung của âm nhạc châu Âu thời đó mà theo đường lối âm nhạc dân tộc và chính vì vậy, ông có vai trò của người đặt nền móng vững chắc nhất cho âm nhạc Tây Ban Nha đương đại.

Rodrigo sinh ngày 22/11/1901 tại Sagunto và mất ngày 6/7/1999 tại Madrid (Tây Ban Nha). Khi mới lên 3, ông đã bị mù hoàn toàn do hậu quả của bệnh bạch hầu. Lên 8, ông bắt đầu học piano và violin, lên 16 tuổi ông bắt đầu học hòa âm và sáng tác. Năm 1927, ông đi Paris học tại Trường Cao đẳng âm nhạc Paris (Nhạc viện tư thục), học lớp của Paul Dukas. Năm 1933, ông về Valencia kết hôn với Nghệ sĩ dương cầm Victoria Kamhi người Thổ Nhĩ Kỳ. Sau đó, ông trở lại Paris tiếp tục công việc nghiên cứu âm nhạc của mình tại Nhạc viện và tại Đại học Sorbonne. Cho đến khi kết thúc cuộc nội chiến ở Tây Ban Nha vào năm 1939, Rodrigo đã sống và làm việc ở Pháp và Đức.

Năm 1940, Concierto de Aranjuez cho đàn guitar và dàn nhạc của Rodrigo ra mắt. Thành công của buổi diễn đã khiến người nhạc sĩ mù lập tức nổi tiếng thế giới. Các nhà phê bình âm nhạc bắt đầu nói về ông như một trong những nhạc sĩ vĩ đại nhất của Tây Ban Nha. Trong những năm tiếp theo, Rodrigo sáng tác nhiều đồng thời hoạt động như một nhà phê bình âm nhạc, làm việc với báo chí và các tạp chí về âm nhạc, với các đài phát thanh và Tổ chức quốc gia của các người mù Tây Ban Nha. Năm 1947, Rodrigo nhận chức Trưởng khoa âm nhạc của Đại học Tổng hợp Quốc gia Madrid (Universidad Complutense de Madrid). Ba năm sau, Rodrigo được bầu vào Viện hàn lâm Mỹ thuật San Fernando.

Rodrigo đã lưu diễn nhiều ở Tây Ban Nha, châu Mỹ, Mỹ và Nhật Bản, tiến hành các lớp học thạc sĩ (master classes, về biểu diễn nhạc cụ), thực hiện các buổi hòa nhạc, biểu diễn lễ hội âm nhạc của mình (năm 1949 tại Argentina; năm 1953 và 1972 tại Thổ Nhĩ Kỳ; năm 1973 tại Nhật Bản; năm 1975 tại Mexico; năm 1986 tại Anh…). Rodrigo đã thắng giải Grand Cross của Alfonso X (1953), được tặng thưởng Huân chương Bắc đẩu Bội tinh (1963), Tiến sĩ danh dự ở các đại học Salamanca, Nam California, Valencia và Madrid; thành viên của Viện hàn lâm khoa học Bỉ và đã được tặng thưởng nhiều bằng danh dự, danh hiệu và giải thưởng khác. Năm 1991, ngày sinh lần thứ 90 của ông được tổ chức kỷ niệm rầm rộ. Vua Juan Carlos I tặng ông danh hiệu Marquis Gardens Aranjuez.

Trong số 170 tác phẩm của mình, Rodrigo có 11 concerto, rất nhiều tác phẩm cho dàn nhạc, hợp xướng, bài hát và những bản ballad, tác phẩm cho piano và guitar, nhạc cho các bộ phim và vở diễn sân khấu… Bộ sưu tập các công trình phê bình âm nhạc quan trọng của Rodrigo xuất bản năm 1999 cho thấy kiến thức sâu sắc của ông trong lĩnh vực nghệ thuật âm nhạc. Các tác phẩm nổi tiếng nhất của Rodrigo cho đàn guitar bao gồm Concierto de Aranjuez; Fantasía para un gentilhombre (1954); Concierto madrigal (1968)… đã được bao thế hệ nghệ sĩ guitar đưa vào danh mục tiết mục của mình. Trong đó có John Williams, người được mệnh danh là hoàng tử guitar, một trong những người đã biểu diễn thành công nhất tác phẩm Concerto de Aranjuez. Trong tay Williams và một số dàn nhạc ông trình tấu cùng, bản Concerto de Aranjuez trở nên rực rỡ hơn bao giờ hết.

“Hoàng tử guitar” John Williams

John Christopher Williams sinh ngày 24/4/1941 tại Melbourne, Australia trong gia đình có cha là ông Leonard Williams, nghệ sĩ guitar về sau thành lập trường đào tạo về guitar ở London và mẹ là Malaan Ah Ket, con gái của luật sư William Ah Ket ở Melbourne. Năm 1952, gia đình John Williams chuyển đến Anh, nơi Williams theo học Grammar School Friern Barnet, London. Williams ban đầu học cha, một tay guitar tài năng. Từ tuổi 11, Williams theo học các khóa học mùa hè với Andres Segovia tại Accademia Musicale Chigiana ở Siena, Italy. Từ 1956 – 1959, Williams tham gia Royal College of Music ở London, học piano vì các trường đại học thưở đó không có bộ môn guitar. Tốt nghiệp, Williams có cơ hội để tạo ra bộ môn như vậy. Và, Williams đã tận dụng tốt cơ hội này.

Buổi ra mắt chuyên nghiệp đầu tiên của Williams diễn ra ở Phòng hòa nhạc Wigmore, London vào ngày 6/11/1958. Kể từ đó, Williams đã đi biểu diễn khắp nơi, xuất hiện thường xuyên trên các đài phát thanh và đài truyền hình. Ông có một danh mục tác phẩm biểu diễn rộng khắp từ các guitar concerto của Heitor Villa-Lobos, Joaquin Rodrigo, Stephen Dodgson, Andre Prtevin, Patrick Gowers, Richard Harvey, Steve Gray. Những năm sau này, Williams giữ chặt mối quan hệ nghệ thuật với các nghệ sĩ nổi tiếng khác như Julian Breram, Itzakh Perlman, Paco Peña v.v… và cho ra rất nhiều bản thu thanh nổi tiếng. Năm 1973, đĩa song tấu Julian và John của Julian Bream và John Williams đã đoạt giải Grammy cho trình tấu nhạc thính phòng tốt nhất.

Williams bắt đầu nổi tiếng toàn thế giới năm 1978 khi tham gia thu âm nhạc của Stanley Myers cho bộ phim “The Deer Hunter” và nhận giải Oscar. Một năm sau, Williams thành lập nhóm nhạc rock “Sky”, chơi trong nhóm 5 năm, ghi nhiều album. Nhóm tiếp theo là “John Williams và những người bạn” rất nổi tiếng, đi biểu diễn nhiều nơi nửa sau thập kỷ 1980. Đầu thập kỷ 1990, Williams lập nhóm “Attacca” chơi nhạc hiện đại viết cho nhóm. Hoàng tử guitar vẫn tiếp tục sự nghiệp độc tấu, biểu diễn nhiều nơi trên thế giới như châu Âu, châu Mỹ, châu Á và châu Úc, thu thanh cả trăm album. John Williams được phong tước hiệp sĩ Anh – Knight of the Order of the British Empire (1980), hiệp sĩ Australia – Knight of the Order of Australia (1987) và Tiến sĩ danh dự của các trường cao đẳng âm nhạc hoàng gia (Royal College of Music) London và Manchester.

 

Cách biểu diễn của Williams mang tính chuyên nghiệp cao (hầu như không sai sót), hàn lâm một cách nghiêm ngặt, điêu luyện đồng thời chứa đựng cái nhìn sâu vào phong cách và thời gian của tác phẩm, có cảm giác tốt về nhịp điệu. Tiếng đàn của ông vang, rền, nền, nảy, óng ả, bóng mượt, tròn trịa và mạnh mẽ. Nghệ thuật biểu diễn của ông đã ảnh hưởng lớn đến nghệ thuật trình tấu guitar hiện đại, được các nhạc sĩ nổi tiếng thế giới như Leo Brouwer, Stephen Dodgson và nhiều nhà soạn nhạc khác dành tặng tác phẩm. Ít người biết danh hiệu “hoàng tử guitar” đã được đặt cho John Williams tự bao giờ nhưng ông quả là một gương mặt rất đẹp và cũng là guitarist thành đạt nhất ở thế kỷ 20.

Williams từng thất vọng với lối dạy guitar một chiều ở nhiều cơ sở đào tạo âm nhạc trên thế giới. Đó là chỉ tập trung vào chơi solo thay vì tạo cho học sinh khả năng chơi đàn ấn tượng hơn, thị tấu tốt hơn, tập trung vào phân nhịp và lấy giai điệu và thể hiện các sắc thái. Ông thường sắp xếp cho học sinh của mình chơi với nhau theo cụm, lựa chọn các tác phẩm từ âm nhạc cổ điển và hiện đại như các tứ tấu dễ chơi của Haydn để học sinh chơi.  Về nhạc cụ, Williams chủ yếu dùng đàn của Greg Smallman sau khi đã sử dụng đàn Fleta của Tây Ban Nha những năm 1970. Ông cũng có một cây đàn guitar Paulino Bernabe II.

Williams và vợ thứ ba Kathy đang cư trú ở London và Australia. Williams có một con gái Kate giờ là nghệ sĩ piano nhạc jazz (từ cuộc hôn nhân đầu tiên với Lindy); một con trai là Charlie Williams làm việc ở kênh truyền hình Sue Cook (từ cuộc hôn nhân thứ hai).

 

Aranjuez – bản concerto rực rỡ

Concierto de Aranjuez (tiếng Tây Ban Nha) là tác phẩm nổi tiếng nhất của Joaquin Rodrigo. Sự thành công của nó đã củng cố danh tiếng Rodrigo như một trong những nhà soạn nhạc Tây Ban Nha vĩ đại nhất của thế kỷ XX. Rodrigo đã viết concerto này tại Paris vào mùa xuân năm 1939 và buổi hòa nhạc ra mắt lần đầu được thực hiện ngày 9/11/1940 tại Barcelona do nghệ sĩ guitar Tây Ban Nha Regino Sainz de la Maza độc tấu guitar, người mà Rodrigo đã dành dành tặng tác phẩm của mình. Dàn nhạc được chỉ huy bởi César Mendoza Lasalle. Concerto này không chỉ là tác phẩm nổi tiếng nhất của Rodrigo mà còn là một trong những tác phẩm nổi tiếng nhất của âm nhạc cổ điển của thế kỷ XX.

Tên tác phẩm đề cập tới các khu vườn của Hoàng gia ở Aranjuez, nơi Rodrigo và vợ hưởng tuần trăng mật. Rodrigo liên hệ đến không khí cuối thế kỷ XVII, thời của Charles IV và Ferdinand VII, mặc dù hiển nhiên cũng liên quan đến các trải nghiệm của Rodrigo năm 1939. Rodrigo và vợ ông nhiều năm im lặng về nguồn gốc chương 2 của Concerto. Các phiên bản phổ biến nhất là Rodrigo đã viết Adagio khi chịu ấn tượng của vụ ném bom Guernica năm 1937. Trong tự truyện, Victoria, vợ Rodrigo, nói bầu không khí của Adagio ảnh hưởng đến cả hai người trong tuần trăng mật tại Aranjuez, cũng như trạng thái nặng nề của Rodrigo với việc mang thai đầu tiên không thành công của Victoria.

 

Concierto de Aranjuez lần đầu tiên được ghi vào đĩa 78 rpm trong thời gian 1947/1948 bởi nghệ sĩ guitar Regino Sainz de la Maza với Orquesta Nacional de España, Ataulfo ​​Arhenta chỉ huy. Cuộc ghi âm trực tiếp đầu tiên do Renata Tarrago chơi (bà không dùng móng tay), Odon Alonso chỉ huy. Theo yêu cầu của Nicanor Zabaleta, Rodrigo đã chuyển soạn Concierto de Aranjuez cho đàn hạc và dàn nhạc (1974). Riêng John Williams đã ghi âm Concierto de Aranjuez nhiều lần: năm 1974 cùng English Chamber Orchestra (LP Sony CBS); Daniel Barenboim chỉ huy; cùng Philadelphia Orchestra, Eugene Ormandy chỉ huy (LP Columbia); thu live trong chương trình BBC Proms (từ khóa Youtube: John Williams – Concierto de Aranjuez (BBC Proms 2005))…

 

Nghe với: Mâm đĩa nhựa Clearaudio Concept Wood, kim MC Concept; Phonobox pa1.2; Dây tín hiệu Kimber Kable; Ampli tích hợp Kenwood L0-2A; Dây loa Analysis Plus Oval 12/2; Loa JBL Control Monitor 4312A; Tai nghe Focal Spirit One; Máy tính xách tay nối mạng Internet IBM ThinkPad T60.